Sterilizasyon kontrolü, bütün mikrobiyolojik çalışmalarda en önemli konulardan biridir. Örneğin gıda maddelerinde toplam bakteri sayısı kontrol edilecekse, kullanılan besiyerlerinin, çeşitli çözeltilerin ve kullanılan malzemelerin steril olması gerekmektedir. Aksi halde bunlardan herhangi birinden bulaşacak mikroorganizmalar gıdadaki sayıyı yükseltecek, ayrıca elde edilen sonuçların hatalı olmasına da yol açacaktır.

Sterilizasyon işlemleri çeşitli şekillerde uygulanabilir. Isı uygulaması, kimyasal sterilizasyon ve dezenfeksiyon işlemi, filtrasyon yöntemi ya da radyasyon ile sterilizasyon sağlanabilir. Bunların dışında kurutma, dondurma veya ultrasonik yöntemler ile mikroorganizma sayısı önemli ölçüde düşürülebilir ancak mikrobiyolojik anlamda bir sterilizasyon sağlanmış olmaz.

Bu yöntemlerden filtrasyon yöntemi ile mikroorganizmalar ortamdan uzaklaştırılırken, diğer yöntemler farklı sistemlerle mikroorganizmaları yok etmekte veya gelişmelerini önlemektedir. Mikroorganizmalar, salgıladıkları enzimlerin ve proteinlerin inaktive olması ve metabolik faaliyetlerinin durması ile gelişme ve çoğalma yeteneklerini kaybetmekte ve ölçmektedir. Yine de çeşitli yöntemlerin sterilizasyonu nasıl sağladıkları, yani mikroorganizmaları nasıl ve hangi etki ile öldürdükleri konusunda araştırmalar sürdürülmektedir.

Ancak hangi yöntem kullanılarak sterilizasyon sağlanmış olursa olsun, ortamın ve kullanılan malzemelerin gerçekten sterilize olup olmadıkları mutlaka kontrol edilmelidir. Bu kontrol aslında sterilizasyon işleminin kontrolü anlamına gelmektedir. Bu kontroller sırasında, sterilizasyon uygulaması sonrası herhangi bir bulaşma olmamasına özen gösterilmelidir. Sterilizasyonun kontrolü işlemleri, kimyasal veya bakteriyolojik indikatörler kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Örneğin sterilizasyon testi ile ilgili engel olunamayan hatalara karşın, dirençli oldukları bilinen belli sayıda canlı sporları içeren bakteriyolojik indikatörler önemli avantajlar sağlamaktadır. Sterilizasyon sırasında bu bakteriyolojik indikatörlerin devreye girmesi ile, kaza ile olan bulaşmalar, yanlış kültürel yöntemlerin uygulanması ve test edilen madde içindeki antimikrobiyel maddelerin faaliyetlerini önlemedeki hata ve eksikliklerden kaynaklanan problemler büyük ölçüde ortadan kalkmaktadır.

 

Gelişmiş laboratuvarlarda, mikrobiyolojik analizler çerçevesinde sterilizasyon kontrolü çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmalarda, ulusal ve uluslararası kuruluşlar tarafından yayınlanan standartlar esas alınmaktadır.