Atmosferi geçerek dünyaya ulaşan ultraviyole (UV) ışınların dalga boylarını ve yoğunluklarını etkileyen birçok faktör bulunmaktadır.

Bunların başında en büyük koruyucu faktör ozon tabakasıdır.

Ultraviyole ışınların yoğunluğu ve dalga boyları dağılımı, güneşin günlük ve mevsimsel konumundan ve bulunulan eylemden etkilenmektedir. Öğle vakitlerinde güneş tam tepededir ve yeryüzüne inen ışınlar daha kısa bir hava tabakası içinden geçer. Böyle olunca ultraviyole ışınların ozon tabakası tarafından filtrelenme oranı çok düşük seviyededir. Buna karşılık güneş alçak olduğunda, sabah ve öğlen saatlerinde güneş ışınları daha kalın bir hava tabakası içinden geçer. Bu durumda da ultraviyole ışınların ozon tabası tarafından filtrelenme oranı çok yüksek seviyededir.

Ozon tabakasının zayıflamasına yol açan faktörlerine başında fosil yakıtlar gelmektedir. Fosil yakıtlar yandıkları zaman havaya çok miktarda nitrojen ve sülfür oksitleri bırakır. Bu şekilde oluşan oksidasyonun ve hidroliz birleşerek özellikle tekstil malzemelerini bu oksitler bozmaktadır. Bu gazların havadaki nem ile tepkimeye girdikleri zaman ortaya çıkan asitler de bu bozulmayı hızlandırmaktadır.

Bu bozucu etkiler karşısında iplik son derece hassastır. Kumaşın temelini teşkil eden ipliklerde aşamalı olarak ortaya çıkan bu etkilenme şu şekillerde olmaktadır:

• İplik daha dayanıksız hale gelir
• Dokumanın aşınma direnci düşer
• Dikiş ipliği rengini kaybetmeye başlar

Tekstil sektöründe kumaşların apre işlemleri sırasında başvurulan ve bu bozulma sürecini ağırlaştıran birçok katkı maddesi kullanılmaktadır. Ultraviyole ışınlarını emen bu katkı maddeleri, ham ipliğin eğirilmesi sırasında ilave edilirse, çok daha fazla etkili olmaktadır. Ancak daha sonra ilave edilirse, örneğin boyama işlemleri sırasında ilave edilirsse, dikiş sonrası diğer bileşenlere geçebilirler. Bu durumda da etkileri düşer.

İpliklerin boyanmasında kullanılan boyar maddelerin kalitesi ultraviyole ışınların etkilerini düşürmede önemli bir noktadır. Boyar maddeler fotostabilizatör veya fotokatalizör olarak hizmet vermektedir. Kaliteli boyar maddeler ultraviyole ışınlara karşı yüksek derecede hassaslık sağlayabilir.

Ultraviyole ışınların dalga boyları ne kadar kısa ise, dikiş ipliğini bozan radyasyon enerjisi o derece yüksek olur. Bu yüzden ipliklerin UV dayanım testleri yapılırken şu koşullar göz önünde tutulmaktadır: ışınların dalga boyu, yoğunluğu, havadaki nem ve sıcaklık değerleri ve ultraviyole ışınımın etki süresi.

Günümüzde tekstil sektöründe kontrollu üretim süreçleri uygulanmakta, üretim sırasında UV engelleyici bir takım kimyasal maddeler ve kaliteli boyar maddeler kullanılmaktadır. Bu şekilde bir yandan ipliğin ve dolayısıyla kumaşın ultraviyole ışınlara dayanım gücü arttırılmakta, bir yandan da renk haslığı yüksek ürünler üretilmiş olmaktadır.

Yetkili laboratuvarlarda ipliklerin ve kumaşların ultraviyole dayanım testleri, yürürlükte olan yasal düzenlemeler ve yerli ve yabancı kuruluşlar tarafından yayınlanan standartlar esas alınarak gerçekleştirilmektedir. Bu testlerde genel olarak 300 nanometre ve 400 nanometre arasında dalga boyları kullanılmaktadır. Dalga boyu daha fazla kısılırsa, testin şiddeti artmaktadır.

UV Dayanım ve Yaşlandırma testleri süreç olarak hızlandırılmış güneş ve uzay UVA, UVB, UVC ışıklarına 10 yıl, 5 yıl, 2 yıl gibi belli bir süreç hesaplamasıyla UV ışığına maruz bırakılmak suretiyle ve bu süreç sonrasındaki ürünün durumu ile ilgili gözlemlerin raporlanması ile test sonuçlandırılır.

Kısaca UV ışınları, dikiş ipliklerinde fiziksel ve kimyasal değişiklikler yapmaktadır. Bu değişiklikler, emilen enerjinin polimer zincirini yıkması ve dikiş ipliğinin direnç kaybetmesi şeklinde olur. Bir yandan da iplik üzerindeki boya molekülleri bozulur ve dikiş ipliğinin rengi solmaya başlar.

Tekstil ürünleri, insan cildi için en güçlü koruyucu kremlerden daha yüksek UV koruma faktörlerine sahip olabilir. Ancak bunun için güneş ışınlarından korunmada geçerli gerekliliklerin sağlanması gerekir. Bu konuda tekstil ürünlerinin test edilmesi ve belgelendirilmesi çalışmalarına odaklanan Hohenstein Enstitüsü tarafından UV standardı 801 geliştirilmiştir. Ayrıca testlerde dikkat alınan başlıca standartlar şunlardır:

• TS EN 13758-1 Tekstil - Güneşin UV ışınlarından koruyucu özellikler - Bölüm 1: Giysilik kumaşlar için deney metodu
• TS EN 13758-2 ... Bölüm 2: Sınıflandırma ve giysilerin işaretlenmesi